Dinler ve Evrensel ÖÄŸütleri
YAHUDÄ°LÄ°K
“Yahudi” sözcüÄŸünün sözlük anlamlarına ÅŸunlar dahildir: “Yahuda oymağının bir üyesi,” “bir Ä°srailli,” “Ä°.Ö. 6’cı yüzyıldan Ä°.S. 1’ci yüzyıla kadar Filistin’de yaÅŸayan bir ulusun üyesi,” “Soydan gelme veya YahudiliÄŸi kabul etme yoluyla eski Yahudi halkına ait olan biri” ve “dini Yahudilik olan biri.”
Rabinik YahudiliÄŸe göre Yahudi, annesi Yahudi olan ya da YahudiliÄŸe resmen geçiÅŸ yapmış olan biridir. Tevrat bu geleneÄŸi destekleyen herhangi bir iddiada bulunmadığı halde, bu inanca güvenilirlik kazandırmak için sık sık Levililer 24:10 aktarılır. Bazı hahamlar bunun bireyin gerçekten neye inandığıyla bir alakası olmadığını söyler. Bu hahamlar bize bir Yahudi’nin Yahudi sayılması için Yahudi yasalarını ve geleneklerini yerine getirmesi gerekmediÄŸini söyler. Hatta yukarıdaki hahamsal yoruma göre, bir Yahudi Tanrı’ya hiç inanmasa da hâlâ Yahudi sayılabilir.
BaÅŸka hahamlar bir insan Tevrat’ın ilkelerini izleyip Maimonides’in (ortaçağın en büyük Yahudi bilginlerinden biri olan Haham MoÅŸe ben Maimon) “Ä°manın On Üç Ä°lkesi”ni kabul etmedikçe Yahudi olamayacağını açıkça bildirir. Böyle biri “biyolojik” bakımdan Yahudi olduÄŸu halde Yahudilik’le gerçek bir baÄŸlantısı yoktur.
Kutsal Kitap’ın ilk beÅŸ kitabı olan Tevrat’ta, Yaratılış 14:13, ilk Yahudi kabul edilen Avram’ın bir “Ä°brani” olarak tanımlandığını öÄŸretir. “Yahudi” ismi, Yakup’un on iki oÄŸlundan biri ve Ä°srail’in on iki oymağından biri olan Yahuda isminden gelir. Belli ki, “Yahudi” ismi ilk önce, Yahuda oymağının üyeleri olanlardan söz etmek için kullanılıyordu ama Süleyman’ın hükümdarlığından sonra krallık ikiye bölündüÄŸünde (1 Krallar 12) bu terim, Yahuda, Benyamin ve Levi oymaklarını da içeren Yahuda krallığındaki herkesten söz etmek için kullanıldı. Günümüzde birçok insan, Yahudi’nin ilk on iki oymağın hangisinden olursa olsun, fiziksel olarak Ä°brahim, Ä°shak ve Yakup’un soyundan gelen herkes olduÄŸuna inanır.
Yahudiler neye inanır ve YahudiliÄŸin temel ilkeleri nelerdir? Günümüzde dünyada YahudiliÄŸin beÅŸ ana biçimi ya da mezhebi vardır. Bun mezhepler, Ortodoks, Muhafazakâr, Reformcu, Yeniden Yapılandırıcı ve Hümanist’tir. Her grubun inançları ve gerektirdikleri birbirinden dramatik bir biçimde farklıdır ancak YahudiliÄŸin geleneksel inançları ÅŸöyle özetleyebiliriz:
Tanrı var olan her ÅŸeyin yaratıcısıdır, Tanrı birdir, bedensizdir ve evrenin mutlak yöneticisi olarak sadece O’na tapınılmalıdır.
Ä°brani Kutsal Kitap’ının ilk beÅŸ kitabı Tanrı tarafından Musa’ya vahyedilmiÅŸtir. Bunlar gelecekte deÄŸiÅŸtirilmeyecekler ve bunlara hiçbir ÅŸey eklenmeyecektir.
Tanrı, Yahudi halkıyla peygamberler aracılığıyla iletişim kurdu.
Tanrı, insanların etkinliklerini yönetir; onları yaptıkları iyi iÅŸlerden ötürü ödüllendirir ve kötülerinden ötürü cezalandırır.
Hristiyanlar, Yahudiler’le aynı Kutsal Kitap’a inandıkları halde, inançlarında büyük farklılıklar vardır. Yahudiler genel olarak hareketler ve davranışları en önemli sayar; inançların davranışlardan kaynaklandığına inanır. Bu düÅŸünce, inanca en büyük önemi veren ve davranışların bu inançtan kaynaklandığına inanan muhafazakâr Hristiyanların görüÅŸleriyle çeliÅŸkilidir.
Yahudi inancı, Hristiyanlığın özgün günah kavramını (bütün insanların Adem’le Havva’nın Aden Bahçesi’nde Tanrı’nın talimatlarına itaatsizlik ettiklerinde iÅŸledikleri günahı miras aldığı inancını) kabul etmez.
Yahudilik, Tanrı’nın yaratıkları olarak dünyada ve dünyadaki insanlarda iyiliÄŸin var olduÄŸunu savunur.
Yahudi inanlılar mitsvot (ilahi buyrukları) yerine getirerek hayatlarını kutsallaÅŸtırıp Tanrı’ya daha çok yaklaÅŸabilirler.
Aracı olarak bir kurtarıcıya ihtiyaç da yoktur, kurtarıcı da yoktur.
Levililer ve diÄŸer kitaplarda bulunan 613 buyruk, Yahudi hayatının her yönünü düzenler. Mısır’dan Çıkış 20:1-17 ve Yasa’nın Tekrarı 5:6-21’de bildirilen On Emir, Yasa’nın kısa bir özetidir.
Tanrı’nın meshedilmiÅŸi anlamına gelen Mesih, gelecekte gelecek ve Yahudiler’i bir kez daha Ä°srail diyarına toplayacaktır. O sırada ölüler toplu halde dirilecektir. Ä°.S. 70 yılında Romalılar tarafından yok edilen YeruÅŸalim’deki Tapınak yeniden inÅŸa edilecektir.
Ä°sa hakkındaki görüÅŸler büyük bir çeÅŸitlilik gösterir. Bazıları O’nu büyük bir ahlak öÄŸretmeni, diÄŸerleri ise sahte bir peygamber ya da Hristiyanlığın bir putu olarak görürler. YahudiliÄŸin bazı mezhepleri, bir putun ismini söylemek yasak olduÄŸundan Ä°sa’nın ismini bile söylemezler.
Yahudiler’den sık sık Tanrı’nın seçilmiÅŸ halkı olarak söz edilir. Bu onların herhangi bir ÅŸekilde baÅŸka gruplardan üstün oldukları anlamına gelmez. Mısır’dan Çıkış 19:5 gibi Kutsal Kitap ayetleri sadece Tanrı’nın Tevrat’ı almaları ve etüt etmeleri, bir tek Tanrı’ya tapmaları, Åžabat gününde dinlenmeleri ve bayramları kutlamaları için Ä°srail’i seçtiÄŸini bildirir. Yahudiler baÅŸkalarından daha iyi olmaları üzere deÄŸil, sadece Yahudi olmayan uluslara bir ışık ve bütün uluslara bir bereket olmak üzere seçildiler.